دکتر امیرخان امیراعلم
دکتر اميرخان اميراعلم، فرزند علی اکبرخان معتمد الوزاره، در سال 1256 ه.ش، در تهران ديده به جهان گشود.
پس از انجام تحصيلات مقدماتی، به اتفاق والدين خود به ترکيه و سوريه سفر کرد و ادامه تحصيلات ابتدايی و متوسطه خود را در کشورهای مزبور به پايان رساند. سپس وارد دانشکده پزشکی بيروت شد. در زمان مظفرالدين شاه، جهت ادامه تحصيل در رشته طب به هزينه دولت عازم اروپا شد و در دانشکده پزشکی فرانسوی بيروت، مشغول به تحصيل و درسال 1280ه.ش، فارغ التحصيل شد.
در اواخر سال 1900 میلادی به فرانسه عزیمت نموده و در مدرسه طبی نظامی لیون مشغول به تحصیل شد و چهار سال بعد مدرک خود را از این دانشگاه گرفت. او در کنفرانس بین‌المللی بهداشت در سال 1903 میلادی بوشهر را به‌عنوان «بندر صحی» رسمی ایران شناساند و به این علت موفق به دریافت نشان درجه اول علمی از دولت فرانسه گردید. همچنین از سوی ایران به وابستگی سفارت شاهنشاهی در پاریس درآمد و نشان درجه سوم شیر و خورشید را دریافت نمود.
در سال 1904 با رتبه سروانی، در دارالمعلمين طبی نظامی پاريس، موسوم به «والدوگراس» وارد شد، و مدت دو سال نيز در آنجا به تحصيل پرداخت. همچنین در همین سال به عنوان نمایندۀ نظامی ایران در مراسم عروسی ولیعهد سابق آلمان شرکت کرد و نشان درجه سوم «تاج پروس» را دریافت کرد.
در سال1906 میلادی و کمی بعد از پیروزی انقلاب مشروطیت، به ایران بازگشت. او در تهران مطبی برپا کرد و به معالجۀ رایگان بیماران بی‌بضاعت پرداخت. چندی بعد در مدرسه طب دارالفنون، به تدریس دروس طب مدرن از جمله تشریح پرداخت.
همچنین وی به عضویت مجلس حفظ‌الصحۀ دولتی نیز انتخاب گردید. گفته می‌شود که در همان زمان به عضویت لژ بیداری ایرانیان که یکی از لژهای فراماسونری ایران بود درآمد و تا مقام ناظم دومی پیش رفت. کمی بعد در دومین دورۀ مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه تهران به نمایندگی انتخاب شد و قانون طبابت را با مساعدت پزشکان دیگر از جمله شاهزاده لسان‌الحکما به تصویب رساند.
دیگر اقدام مهم او در مجلس طراحی و به تصویب رساندن قانونی برای مایه کوبی آبله بود که در هفدهم آبان 1289 خورشیدی به تصویب مجلس رسید. کمیسیون بهداشت(حفظ الصحه) نیز برای نخستین بار با ابتکار او در مجلس تشکیل شد.
اعضای نخستین کمیسیون علاوه بر دکتر امیرخان امیراعلم، عبارت بودند از: شاهزاده لسان‌الحکما، دکتر علی‌خان اصفهانی، شاهزاده دکتر حیدر میرزا، دکتر اسماعیل خان و دکتر حاج میرزا رضاخان.
وی در سال 1328 قمری با درجه سرتیپی به ریاست بهداری ارتش انتخاب شد و برای ارتش، بهداری مرتب و منظم طبق اصول جدید تأسیس نمود. امیراعلم در 1330 قمری تنظیم تشکیلات بهداری ژاندارمری تازه تأسیس را بر عهده گرفت و در این دوره «بیمارستان نظامی احمدیه» را به نام پادشاه وقت تأسیس نمود.
سپس در سال 1335 قمری بیمارستانی برای زنان و کودکان دایر ساخت. متعاقب همین به پاس زحماتی که در تأسیس بهداری ارتش متحمل شده بود به دریافت رتبه و حمایل نشان سرداری مفتخر گردید و نیز از طرف احمد شاه قاجار به سمت طبیب حضور همایونی و ریاست مجلس حفظ‌الصحه دولتی منصوب گردید.
در سال 1296 ه.ش به مشهد رفت و بیمارستان مخروبه حضرتی را با درآمد مطب شخصی خود ترمیم و تجهیز نمود. او در سال 1338 قمری به عضویت شورای ملی فرهنگ درآمد و در همان سال به وزارت فواید عامه رسید. در دوره چهارم نماینده مردم مشهد بود و در اوائل مجلس به مدت یک ماه و نیم (29مرداد تا 15مهر 1300) نایب رئیس مجلس شد اما هیچ جلسه ای را اداره نکرد و از شانزدهم مهر 1300 به عنوان وزیر معارف (فرهنگ) به دولت قوام السلطنه پیوست و از مجلس رفت.
او وزارت معارف را در حالی تحویل گرفت که این وزارتخانه پولی برای پرداخت حقوق معلمان نداشت و مدارس ماه ها تعطیل شد. مهمترین اقدام او در دوران وزارتش، طرح قانون مستقلی برای تشکیل شورای عالی معارف بود که در سال 1289 در مصوبات مجلس پیش بینی شده بود اما هیچگاه اجرا نشده بود.
هدف از این شورا، تدوین برنامه مدارس و محتوای کتاب های درسی بود. پیش از اینکه طرح به تصویب مجلس برسد و شورا تشکیل شود، دکتر امیراعلم از وزارت معارف کناره گرفت. دکتر امیراعلم در این دوره وزارتش، اداره کل صحیه را که مدتی وزارتخانه شده بود، پس از انحلال این وزارتخانه به زیر نظر وزارت معارف برد.
پس از وزارت، دکتر امیراعلم تلاش خود را برای راه اندازی جمعیت خیریه شیر و خورشید سرخ متمرکز کرد و در سال 1302 پس از هفده ماه تلاش، این جمعیت را راه انداخت و خود نیابت ریاست آن را به عهده گرفت. این جمعیت کمک‌های شایانی به آسیب‌دیدگان نقاط مختلف کشور کرد.
در دورۀ پنجم مجلس شورای ملی بار دیگر از طرف حوزۀ انتخابیه مشهد به نمایندگی برگزیده شد و در ضمن ریاست بهداری کل کشور را بر عهده گرفت. در سال 1304 شمسی به سمت طبیب مخصوص احمدشاه و پس از روی کار آمدن رضاشاه به عنوان طبیب مخصوص او نیز منصوب گردید.
دکتر امیراعلم در سال 1307 به نمایندگی از دره ی گز، بار دیگر به مجلس شورای ملی رفت. در سازمان نوین دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران در سال 1318 استادی کرسی کالبدشناسی و ریاست دستگاه ابن‌سینا به او واگذار شد.
در سال 1321 به جای آقای دکتر شارل ابرلین که در مسافرت بود از طرف شورای دانشکده ریاست دانشکدۀ پزشکی را بر عهده گرفت. ریاست تالار تشریح دانشکده پزشکی، کارمند پیوسته و رئیس کمیسیون پزشکی فرهنگستان و نایب رئیس فرهنگستان از دیگر سمت‌های او بود.
وی در سال 1327 شمسی به وزارت بهداری انتخاب شد ولی به علت کسالت پس از مدت کوتاهی کناره گرفت و در سال 1329 شمسی به درخواست خود بازنشسته شد و طبق رأی شورای دانشکده در زمره استادان افتخاری دانشکده درآمد.
وی همچنین در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنا، سناتور انتصابی از سوی محمدرضاشاه پهلوی بود.
از اقدامات مهم ايشان می‌توان قانون آبله كوبی عمومی، تأسیس جمعیت خیریه شیر و خورشید سرخ، تأسيس و مجهز كردن چندين بيمارستان و تنظيم تشكيلات بهداری و ژاندارمری را نام برد.
در مجموع، سوابق اجرائی جناب دکتر امیرخان امیراعلم، از این قرار است:
- _رياست بهداری ارتش با درجه ی سرتيپی،
- _مؤسس بيمارستان نظامی احمديه،
- _رياست مجلس حفظ الصحه،
- _عضو شورای عالی فرهنگ،
- _وزير فوائد عامه،
- _نماينده‌ی مردم مشهد در دوره چهارم و پنجم مجلس،
- _نماينده‌ی مردم دره‌ی گز در دوره‌ی هفتم،
- _نماينده‌ی مردم شاهرود در دوره‌های هشتم و نهم،
- _وزير فرهنگ،
- _مؤسس و نايب رئيس جمعيت شير و خورشيد 1302،
- _سناتور نخستين دوره‌ی مجلس سنا،
- _رياست كل بهداری كشور،
- _رئيس تالار تشريح دانشكده‌ی پزشكی،
- _نايب رئيس فرهنگستان،
- _رئيس دانشكده‌ی پزشكی(1321-1322)
- _ و وزير بهداری.
وى كه رساله دكتراى پزشکى خود را تحت عنوان «بهداشت در اسلام» به تصويب رسانده بود، در بازگشت به ميهن، رساله مذكور را به فارسی ترجمه و منتشر كرد. او در پایان کتاب، مقاله اعتراض‌آميز یکى از اساتيد فرانسوى را نقل كرده و به آن پاسخ داده است.
کتاب نامه احمدى (كه به نام احمد شاه قاجار نام‌گذارى شده) در نوع خود اولین تفسير علمى از احكام پزشکى اسلامى و فتح بابى در این مقوله برای محققین بعدى است و هنوز خواندن آن آموزنده، دلپذير و الهام‌بخش است.
کتاب های «كالبد شناسی توصيفی در نه جلد» و «حفظ الصحه در اسلام» و تأليف مقالات متعدد در مجلات علمی، ازجمله سوابق علمی و دیگر افتخارات دکتر امیرخان امیراعلم می باشد.
به پاس خدمات بهداشتی و فرهنگی که دکتر امیراعلم انجام داده بود و طبق نظر شورای دانشگاه، طی مراسمی، “بیمارستان نسوان” را که خود پایه‌گذار و مؤسس آنجا بود، به نام او «بیمارستان امیراعلم» نامگذاری کردند.
- دکتر امیرخان امیراعلم در سال1340 در سن 84سالگی در تهران درگذشت.
«گالری عکس»
